4 نقش پنهان النگو در تاریخ زنانه ایران”

 النگو، یکی از کهن‌ترین انواع زیورآلات بشر، قرن‌هاست که در فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون نقش برجسته‌ای در زینت‌بخشی، بیان هویت اجتماعی، و انتقال مفاهیم معنوی ایفا کرده است.

 النگو در دوران باستان

النگو یکی از قدیمی‌ترین اشکال زیورآلات است که ردپای آن را می‌توان در تمدن‌های اولیه بشری یافت. این وسیله‌ی زینتی از هزاران سال پیش نه‌تنها برای زیبایی، بلکه به‌عنوان نماد هویت، قدرت، باور دینی و جایگاه اجتماعی استفاده می‌شده است.

النگو، از دیرباز تا دوران اسلامی، همواره نمادی از هویت زنانه، منزلت اجتماعی، باورهای فرهنگی و مهارت‌های هنری جوامع مختلف بوده است. در تمدن اسلامی، این زیور نه تنها تداوم یافت، بلکه با مضامین دینی، زیباشناسی اسلامی و سبک‌های محلی درآمیخت و به بخشی مهم از زندگی فرهنگی زنان مسلمان بدل شد.

النگو در تمدن‌های باستانی مانند مصر، بین‌النهرین، هند، ایران و یونان سابقه‌ای دیرینه دارد:

• در مصر باستان، زنان و حتی کودکان از النگوهای طلا استفاده می‌کردند.

• در تمدن دره سند (هند باستان)، النگوهای سنگی و برنزی بخشی از لباس زنان بود.

• در ایرانِ هخامنشی و ساسانی، النگوها از طلا، نقره و گاه جواهر ساخته می‌شد و نشانه‌ای از منزلت اجتماعی بود.

. تحولات النگو در دوران اسلامی

. تداوم و تحول سنت‌ها

با ظهور اسلام، استفاده از النگو نه تنها از میان نرفت، بلکه با رنگ و بوی جدیدی آمیخته شد. سنت‌های محلی ساخت زیورآلات، به‌ویژه در ایران، مصر، شام و هند، با آموزه‌های اسلامی ترکیب شدند.

. ویژگی‌های النگوهای اسلامی

• استفاده از نقوش اسلیمی، هندسی و خوشنویسی عربی بر سطح النگوها.

• کاربرد آیات قرآن یا اذکار دعایی برای تبرک و حفاظت از زن.

• ساخت با فلزات مختلف (طلا، نقره، برنز) بسته به طبقه‌ی اجتماعی.

. جایگاه اجتماعی و مذهبی

النگو در دوره اسلامی به‌ویژه در مراسم ازدواج، هدیه دادن، و انتقال از مادر به دختر نقشی مهم داشت. همچنین، زنان اشراف برای نمایش ثروت و جایگاه اجتماعی خود از النگوهای مزین به جواهر استفاده می‌کردند.

النگو در هنر و ادبیات اسلامی

در شعر فارسی، عربی و ترکی، النگو نمادی از زیبایی و زنانه‌گی است. شاعران بزرگی مانند حافظ، سعدی، و نظامی از النگو در توصیف معشوق استفاده کرده‌اند. همچنین، در نگارگری‌ها و مینیاتورهای ایرانی، زنان اغلب با النگوهای فراوان به تصویر کشیده می‌شوند.

تمدن مصر باستان (حدود ۳۰۰۰ ق.م به بعد)

• زنان و مردان هر دو از النگو استفاده می‌کردند، گرچه کاربرد آن در میان زنان رایج‌تر بود.

• النگوها از طلا، سنگ‌های نیمه‌قیمتی (مانند لاجورد، فیروزه)، عاج و شیشه ساخته می‌شدند.

• در مومیایی‌ها و مقبره‌های فرعونی، النگوهایی با نقوش مذهبی و نمادهای خورشید، ایزدبانوها (مانند ایزیس) و اسکاراب یافت شده‌اند.

• کاربرد سحرآمیز داشت؛ باور داشتند النگو محافظی در برابر ارواح خبیثه است.

تمدن دره سند (هند باستان، حدود ۲۶۰۰–۱۹۰۰ ق.م)

• از مهم‌ترین تمدن‌هایی است که در آن النگو به‌صورت گسترده در میان زنان استفاده می‌شد.

• در حفاری‌های شهر موهنجودارو، اسکلت زنی کشف شده که هنوز النگوهایی از صدف به‌دست دارد.

• النگوها از سفال، صدف، برنز، مس و سنگ ساخته می‌شدند.

• نشان‌دهنده‌ی ازدواج، طبقه اجتماعی و زیبایی بودند.

ایران باستان (ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی)

• النگو در ایران باستان جایگاهی خاص داشت و جزو زیورهای رسمی درباری و مردمی بود.

• در دوران هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ ق.م)، النگوهایی از طلا با سر شیر، عقاب یا قوچ ساخته می‌شدند.

• در دوره ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱ م)، النگوها مزین به سنگ‌های قیمتی و طرح‌های پیچیده‌ی گیاهی و جانوری بودند.

• اغلب زنان درباری و اشراف از النگوهای چندتایی استفاده می‌کردند که نشانه‌ی ثروت و جایگاه خانوادگی بود.

 کارکردهای مشترک النگو در تمام تمدن‌های باستان

1. زینتی – برای زیبایی و آراستگی زنان.

2. اجتماعی – نشانه‌ای از جایگاه طبقاتی و ثروت.

3. آیینی و مذهبی – برای حفاظت از شر، جادو و نیروهای اهریمنی.

4. فرهنگی و نسلی – انتقال از مادر به دختر به‌عنوان میراث خانوادگی.

  النگو از گذشته‌های بسیار دور تا امروز، نه تنها یک وسیله تزئینی، بلکه زبان بی‌کلام فرهنگ و هویت زنان در تاریخ بوده است. حضور گسترده آن در تمدن‌های باستان نشان از اهمیت زیورآلات در ساختار اجتماعی، فرهنگی و آیینی بشر دارد.

تمدن مصر باستان | یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری

 موقعیت جغرافیایی:

مصر باستان در دره‌ی رود نیل در شمال شرقی آفریقا شکل گرفت. رود نیل منبع زندگی، کشاورزی، تجارت و تمدن آن‌ها بود.

تمدن مصر باستان یکی از برجسته‌ترین و شگفت‌انگیزترین تمدن‌های تاریخ بشر است که حدود ۳۰۰۰ سال دوام آورد و تأثیری عمیق بر فرهنگ، هنر، علم و دین تمدن‌های بعدی گذاشت

  میراث تمدن مصر

• معماری و هنرشان هنوز الهام‌بخش است.

• تأثیر عمیقی بر تمدن‌های یونان، روم و حتی فرهنگ اسلامی گذاشتند.

• امروز آثار آن‌ها در موزه‌ها و در مکان‌هایی مانند اهرام و معابد باقی مانده است.

دوران صفوی (۹۰۷–۱۱۳۵ هـ.ق / ۱۵۰۱–۱۷۲۲ م)

 زمینه تاریخی و فرهنگی:

• دوران صفوی اوج رونق هنرهای ایرانی-اسلامی بود.

• با رسمی شدن مذهب تشیع، مفاهیم مذهبی در هنرها، از جمله زیورآلات، انعکاس یافت.

• دربار صفوی به شدت مشوق صنایع دستی و جواهرسازی بود.

 ویژگی‌های طراحی النگو در دوران صفوی:

1. جنس: عمدتاً از طلا، نقره و گاهی مس.

2. تزئینات:
   

   • سنگ‌های قیمتی: یاقوت، فیروزه، زمرد.

   • استفاده از لعاب‌کاری‌های رنگی.

3. نقوش رایج:
   

   • نقوش اسلیمی، ختایی، گل و مرغ.

   • آیات قرآنی یا نام پنج تن (پنج‌تن آل عبا) به‌عنوان طلسم یا نشان شفاعت.

4. ساختار فنی:
   
   • استفاده از ریخته‌گری دستی، قلم‌زنی و گاه میناکاری.

   • النگوهای پهن‌تر با لبه‌های برجسته و تزئینی.

 کاربرد اجتماعی:

• زنان اشراف و خانواده‌های درباری از النگوهای سنگین و پر تزئین استفاده می‌کردند.

• النگو در جهیزیه دختران جایگاه مهمی داشت.

• گاه به‌عنوان نذر یا یادبود مذهبی ساخته و وقف می‌شد.

النگو نه‌تنها یک زیور تزئینی، بلکه نمادی از هویت زنانه، جایگاه اجتماعی و باورهای فرهنگی در طول تاریخ ایران است. از دوران باستان و تمدن مصر تا ایران صفوی و قاجار، النگو همواره با تحولات فرهنگی، مذهبی و هنری همراه بوده و بازتابی از ارزش‌های هر دوره را در خود داشته است. در دوره‌های اسلامی، به‌ویژه صفوی و قاجار، النگو علاوه بر زیبایی، بار معنایی و اجتماعی نیز یافت؛ نشان‌دهنده‌ی طبقه، آیین و حتی حالات شخصی زنان. مطالعه‌ی سیر تحول طراحی النگو، پنجره‌ای است به شناخت دقیق‌تر از نقش زن، زیبایی‌شناسی ایرانی، و پیوند میان سنت و هنر در فرهنگ‌های کهن.

داریا جواهر دوریس ،جواهری که با شما میدرخشد .